Agenda item

Rhoi diweddariad ar sut mae’r Portffolio Addysg ac Ieuenctid yn cefnogi ysgolion i fynd i’r afael ag effaith anghydraddoldeb.  Rhoi diweddariad hefyd ar yr adnodd ‘Cofia Ceri’ a’i effaith ar ôl ei ailgyflwyno.

Wrth gyflwyno’r adroddiad, eglurodd y Prif Swyddog (Addysg ac Ieuenctid) fod yr adroddiad hwn yn cael ei gyflwyno yn dilyn cais gan y Pwyllgor. Roedd yn cynnwys y wybodaeth ddiweddaraf ar y gwaith oedd yn cael ei wneud i gefnogi ysgolion i leihau effaith tlodi ar ddysgwyr oedd mewn amgylchiadau mwy dan anfantais

            Roedd yr Uwch Reolwr Gwella Ysgolion yn cyfeirio at yr adroddiad blaenorol a gyflwynwyd i’r Pwyllgor ym mis Mai 2023 oedd yn amlinellu’r heriau cenedlaethol ac ymchwil o amgylch mynd i’r afael ag effaith tlodi ac anfantais. Roedd yr Aelodau wedi gofyn am y wybodaeth ddiweddaraf ar y camau a’r cynnydd ac roedd yr adroddiad hwn yn amlygu’r prif agweddau.  Roedd Adran 1.01 yn cyfeirio at y ffocws ar dlodi, edefyn oedd yn rhedeg drwy’r blaenoriaethau gwella strategol o fewn Cynllun y Cyngor. Roedd Adran 1.02 yn amlinellu’r data perfformiad blaenorol ar y deilliannau lleol a chenedlaethol gydag Adrannau 1.03 i 1.06 yn cyfeirio at y ffocws ar dri blaenoriaeth o fewn y Cynllun Corfforaethol.   Roedd yr Awdurdod wedi llwyddo i gynnwys pob ysgol uwchradd yn y peilot ar gyfer prydau ysgol am ddim ar gyfer disgyblion blwyddyn 7, y peilot a ariannwyd yn genedlaethol a ddaeth i ben ym mis Gorffennaf 2023.   Roedd yna ganmoliaeth i’r rhwydwaith cyfnewid gwisg ysgol oedd yn bodoli ar draws y Sir a’r ymarfer mapio oedd wedi cael ei arwain gan gydweithwyr yn y tîm Refeniw a Budd-daliadau. Roedd adran 1.06 yn cyfeirio at y rhaglen bwyd a hwyl a ddarparwyd dros y 5 mlynedd ddiwethaf a chynhaliwyd yn ystod gwyliau’r haf gyda 300 o blant yn cymryd rhan y llynedd.   Roedd Adran 1.07 yn cynnwys y wybodaeth ddiweddaraf ar sut roedd ysgolion yn defnyddio’r adnoddau gan y Comisiynydd Plant a’r adnodd “Gwirio gyda Ceri’ a hefyd yn cynnwys adborth gan ysgolion.   Roedd Adran 1.08 yn amlygu sut yr oedd ysgolion yn gwneud defnydd o’r arian Grant Datblygu Disgyblion (GDD) gydag enghreifftiau wedi eu cynnwys o adroddiadau Arolwg Estyn yn ddiweddar.  Roedd Adran 1.09 o’r adroddiad yn cyfeirio at y prosiectau ysgolion bro gydag arian grant Llywodraeth Cymru yn cael ei ddefnyddio i dargedu meysydd ble roedd ei angen fwyaf.   Roedd Adran 1.10 yn amlinellu’r gwaith gyda gwasanaethau canolog o fewn y portffolio yn darparu cyngor parhaus i deuluoedd i’w galluogi nhw i gael mynediad i fudd-daliadau a gwasanaethau priodol yr oedd ganddynt hawl iddynt.

            Roedd y Cadeirydd yn falch o weld faint o fentrau yr oedd ysgolion wedi eu gweithredu er budd y myfyrwyr. Roedd y Cadeirydd hefyd yn atgoffa’r Pwyllgor bod llythyr wedi cael ei anfon i bob ysgol ar ran y Pwyllgor, yn annog y defnydd o’r Grant Datblygu Disgyblion.

            Roedd y Cynghorydd Dave Mackie yn cyfeirio at ei ymweliad diweddar i Ganolfan Westwood i dderbyn cyflwyniad gan Gail Bennett o fewn Gwasanaethau Plant ar y ffordd mae ymennydd plentyn yn datblygu. Gwnaed y pwynt os byddai plentyn yn derbyn y cymhelliant cywir yn yr oed cywir, roedd eu hymennydd yn datblygu mewn ffordd gadarnhaol, os nad oedd hyn yn digwydd yna roedd y nifer o gysylltiadau o fewn yr ymennydd yn gostwng.   Roedd mor anodd newid y sefyllfa yr oedd y plant hyn yn gweld eu hunain ynddi, i newid y cysylltiadau hynny ac roedd yn bwysig fod rhieni yn deall hyn.

            Mewn ymateb i gwestiynau gan y Cynghorydd Mackie ar y bwlch mewn canlyniadau TGAU rhwng disgyblion difreintiedig a disgyblion eraill yng Nghymru a Lloegr, dywedodd yr Uwch Reolwr nad oedd wedi cael cyfle i astudio’r adroddiad yn llawn gan Luke Sibieta, a gyhoeddwyd gan y Sefydliad Astudiaethau Cyllidol gan ei fod newydd gael ei ryddhau heddiw.   Cadarnhaodd y byddai hyn yn bwydo i’r gwaith portffolio wrth symud ymlaen.

            Wrth ymateb i gwestiynau gan y Cynghorydd Mackie, rhoddodd yr Uwch Reolwr eglurhad ar y diffyg data cymharol ar gyfer myfyrwyr Safon Uwch a’r peilot llwyddiannus gan Lywodraeth Cymru a oedd wedi galluogi darparu brecwast iach a maethlon.   Roedd ymatebion hefyd wedi eu darparu mewn perthynas â’r Rhaglen Bwyd a Diod, yn arbennig darparu prydau poeth a chefnogaeth staff ysgol ynghyd â’r Rhaglen Cyfnewid Gwisg Ysgol.

            Dywedodd Arweinydd y Cyngor am ei ymweliadau gyda’r Prif Swyddog i Dewi Sant yn Saltney, Ysgol Treffynnon yn Nhreffynnon, Ysgol Uwchradd Cei Connah ac Ysgol Maes Glas ym Maes Glas Hefyd, cyfeiriodd at yr ymweliad ag Ysgol Bryn Garth, hwyl yn y goedwig.  Roedd y rhain yn gynlluniau ardderchog ac roedd y Cyngor yn hynod ddiolchgar i’r staff a staff yr ysgol oedd yn eu cefnogi.  Roedd y digwyddiadau hyn yn llawn hwyl i blant a rhieni

            Ychwanegodd y Prif Swyddog ei bod hi a’r Cynghorydd Mared Eastwood wedi ymweld â’r Fflint ar un o’r dyddiau pan oedd rhieni wedi derbyn gwahoddiad i fod yn bresennol.  Roedd y rhieni yn dweud ei fod yn bwysig iawn i’w plant a gymaint yr oeddent yn gwerthfawrogi’r cynllun, yn arbennig y cyfle i fynd â bwyd adref.   Roedd y nifer o ysgolion oedd yn ymrwymo i hyn wedi cynyddu bob blwyddyn ac roedd hon yn strategaeth bwysig gyda chyllid gan CLlLC a’r ymrwymiad gan staff addysgu a chefnogaeth, AURA, y Bwrdd Iechyd a’r tîm yn rhedeg y gweithgareddau.

            Yn dilyn awgrym gan Arweinydd y Cyngor, cytunwyd bod Aelodau o’r Pwyllgor yn derbyn gwahoddiad i’r sesiynau Rhaglen Bwyd a Hwyl 2024 i siarad gyda dysgwyr a theuluoedd i ddeall yr effaith gadarnhaol.  Dywedodd y Prif Swyddog y byddai wrth ei bodd os byddai Aelodau o’r Pwyllgor yn dod draw i ymweld â’r archwiliadau bwyd a hwyl yr haf nesaf. Byddai’r dyddiadau yn cael eu rhannu gyda’r Pwyllgor. 

            Mewn ymateb i gwestiynau gan y Cynghorydd Andrew Parkhurst, roedd yr Uwch Reolwr yn darparu eglurhad ar y bwlch cyflawni addysg a oedd wedi gwaethygu gyda Covid, y cofrestriad ar gyfer Prydau Ysgol am Ddim, oedd wedi arwain at arian o’r Grant Datblygu Disgyblion a’r cyswllt gyda chyrchfan Dysgwyr. Darparwyd gwybodaeth ar ddarpariaeth ôl-16 hefyd a’r Rhaglen SEREN i fyfyrwyr ymgeisio i’r prifysgolion Gr?p Russell a phrifysgolion eraill oedd wedi ymestyn i flwyddyn 9 ac uwch i gael y sgyrsiau hyn yn dechrau’n gynt mewn ysgolion.   Cadarnhaodd yr Uwch Reolwr ei bod yn rhan o’r Bwrdd Partneriaeth Sgiliau Rhanbarthol ar gyfer Gogledd Cymru oedd yn ymdrechu i ddatblygu cysylltiadau gwell gyda chyflogwyr ac ysgolion.  Eglurwyd y byddai Cadeirydd y Bwrdd yn mynychu’r cyfarfod Penaethiaid Ysgolion Uwchradd ym mis Mai i amlinellu beth oedd yn cael ei gynnig.   Roedd yr Ymgynghorydd Addysg Oedolion ac Ôl-16 yn edrych ar weithio o amgylch prentisiaethau i sicrhau bod y wybodaeth yn cael ei dosbarthu i ysgolion.  Roedd gwybodaeth hefyd wedi ei darparu ar Gyfleoedd Addysg Oedolion.

            Cyfeiriodd y Prif Swyddog at gwestiwn y Cynghorydd Parkhurst ar bresenoldeb yn yr ysgol yn dweud fod hyn yn flaenoriaeth ar gyfer y portffolio a bod diweddariad blynyddol wedi’i ddarparu i’r Pwyllgor ar hyn. Sicrhaodd Aelodau fod y Gwasanaeth Cynhwysiant yn mireinio’r dull yn gyson i sicrhau bod holl ddysgwyr yn yr ysgol.   Roedd camau bach cadarnhaol yn cael eu gwneud ers Covid, ond roedd hon yn frwydr gyson i sicrhau fod pobl ifanc yn dychwelyd ac yn aros yn yr ysgol.

            Yn dilyn cwestiynau yngl?n â Phrydau Ysgol am Ddim, cyfeiriodd yr Hwylusydd at lythyr a ysgrifennwyd yn ddiweddar at Gadeirydd y Pwyllgor Trosolwg a Chraffu Cymuned a Thai ar beth oedd yn cael ei wneud gan Lywodraeth Cymru, ar lefel genedlaethol, i gyhoeddi ac annog manteisio ar Brydau Ysgol am Ddim. Roedd ymateb wedi’i dderbyn gan y Gweinidog Addysg a’r Gymraeg a chytunwyd bod copi o’r llythyr ac ymateb yn cael ei ddosbarthu i’r Pwyllgor ar ôl y cyfarfod.

            Roedd y Cynghorydd Bill Crease yn cytuno gyda’r sylwadau a wnaed gan y Cynghorydd Mackie a Parkhurst ac yn teimlo bod 3 i 4 blynedd cyntaf ym mywyd plentyn mor bwysig gyda goblygiadau anferth o ran y canlyniadau i bobl ifanc a’r adnoddau oedd eu hangen i geisio cywiro hyn. Roedd yn hanfodol fod dulliau yn cael eu canfod i helpu’r garfan Covid i herio, datblygu a gwella’r sefyllfa ar gyfer y bobl ifanc hyn.

            Eglurodd yr Uwch Reolwr fod y rhain yn heriau anferth, ond yr effaith fwyaf oedd ansawdd addysg, dysgu ac addysgu yr oedd bobl ifanc yn ei dderbyn. Roedd addysg Blynyddoedd Cynnar mor bwysig, ac roedd yn talu teyrnged i’r ysgolion a’r gwaith yr oeddent yn ei wneud i helpu pobl ifanc ddal i fyny a darparu anogaeth gadarnhaol a gorfodi.  Roedd y disgyblion hyn yn ymateb yn dda iawn, er hynny gyda heriau ac roedd y ffocws ar ansawdd dysgu ac addysgu a fyddai’n helpu person ifanc i symud allan i’r byd gwaith a defnyddio eu sgiliau i symud i swyddi.

            Dywedodd y Prif Swyddog fel ymarferydd blynyddoedd cynnar ei bod yn cytuno gyda’r Cynghorydd Crease. Roedd cydweithwyr mewn ysgolion cynradd yn disgrifio beth oedd y plant ieuengaf iawn oedd yn dod i ysgol gynradd yn ei gyflwyno a’r lefel o gefnogaeth yr oeddent ei hangen.  Y gefnogaeth a ddarperir gan Gail Bennett a’r Rhaglen Dechrau'n Deg i blant 2 oed, gallai plant gael mynediad i’r addysg a ariannwyd ar gyfer plant 3 oed gydag arweiniad yn cael ei ddarparu i grwpiau chwarae, i ddarparu’r ddarpariaeth blynyddoedd cynnar o ansawdd.  Eglurwyd bod Llywodraeth Cymru (LlC) wedi cyhoeddi eu cynllun newydd ar gyfer 0 - 5 oed “Y Cynllun Chwarae, Dysgu a Gofal Plentyndod Cynnar yng Nghymru (Cynllun Lefel Uchel)” a rhoddwyd gorolwg o’r ffocws ar gyfer y cynllun hwn.   Cytunwyd y byddai’r ddogfen hon yn cael ei dosbarthu i Aelodau’r Pwyllgor yn dilyn y cyfarfod.

            Roedd y Cynghorydd Debbie Owen yn gofyn am eglurhad am y clwb brecwast a gofynnodd a oedd ysgolion yn trefnu hyn eu hunain. Mewn ymateb, dywedodd yr Uwch Reolwr fod gan rai ysgolion eu clybiau eu hunan, gydag eraill yn derbyn cyllid.  Ychwanegodd y Prif Swyddog bod Llywodraeth Cymru (LlC) wedi gwneud darpariaeth ar gyfer brecwast cynradd, ond roedd hwn wedi dod yn ddarpariaeth gofal plant i rieni.   Roedd rhai ysgolion ond yn cynnig brecwast am 30 munud cyn dechrau’r dydd.

            Cyfeiriodd y Cynghorydd Debbie Owen at Quay Play a gofynnodd a oedd yn bosibl gweithio gyda’n gilydd. Dywedodd y Prif Swyddog fod y rhain yn ddwy raglen wahanol gyda Bwyd a Hwyl yn rhedeg am 4 diwrnod dros y cyfnod o 3 wythnos.   Roedd y Quay Play yn rhan lwyddiannus o’r ddarpariaeth chwarae yn ystod gwyliau’r ysgol, ond roedd Llywodraeth Cymru (LlC) wedi cadarnhau nad oedd yn bosibl cael sefyllfa o gyllid dwbl.  Nid oedd yn bosibl defnyddio’r Grant Cyfleoedd Chwarae ar gyfer darparu bwyd ond y llynedd roedd cynlluniau chwarae yn gallu cynnig darpariaeth byrbrydau ble nodwyd bod yna angen.

            Roedd Arweinydd y Cyngor yn canmol y Cadeirydd am y gwaith a wnaed ganddi mewn perthynas â’r cynllun cyfnewid gwisg ysgol. Cyfeiriodd at Brydau Ysgol am Ddim gan ddweud bod rhieni angen cofrestru i gael nid yn unig Prydau Ysgol am Ddim ond hefyd y Grantiau Gwisg Ysgol.  Ychwanegodd ei fod ef a’r Prif Swyddog wedi treulio llawer o amser yn siarad i fyny dros blant iau i gael mynediad i addysg gyda materion ymddygiad a chymdeithasu y plant hyn yn ymdroi o fewn y system addysg. Roedd yr Arweinydd yn teimlo bod annog myfyrwyr i gyrraedd y ddarpariaeth briodol fel prentisiaethau a allai arwain at swyddi am oes o ansawdd yn bwysig.  Nid oedd y brifysgol i bawb gyda theuluoedd yn ofni dyledion oedd yn allweddol ar gyfer hyn.

            Dywedodd y Cynghorydd McKeown y bu’n ddisgybl mewn ysgol yn Sir y Fflint ac yn derbyn Prydau Ysgol Am Ddim a Grant Gwisg Ysgol. Roedd wedi mynychu’r brifysgol ond dywedodd nad oedd y brifysgol i bawb ac y dylid annog prentisiaethau.   Pan oedd yn yr ysgol, roedd y ffocws ar brifysgol pan fyddai prentisiaethau yn Airbus wedi gallu cynnig gyrfa ardderchog.   Roedd yn falch o weld y ffocws ar ysgolion bro.

                Cyfeiriodd y Cynghorydd Jason Shallcross at bwysigrwydd dylanwad rhiant a thrwy ei brofiad fel llywodraethwr roedd wedi gweld diffyg disgwyliad a dyhead. Roedd yn teimlo fod yna ddiffyg anogaeth yn y cartref a gofynnodd sut y gellir newid hyn.

            Cyfeiriodd y Cynghorydd Gina Maddison at y “siarter dros newid” a gofynnodd a oedd Ysgolion Uwchradd yn ymarfer tlodi mislif. Mewn ymateb, cadarnhaodd yr Uwch Reolwr bod yna Gynllun Grant Tlodi Mislif oedd yn derbyn cefnogaeth dda mewn ysgolion ac yn cael ei reoli gan y Tîm Ysgolion Iach.   Roedd y tîm yn gweithio gydag ysgolion a chymunedau drwy ddarpariaeth Gwasanaethau Ieuenctid ac Addysg Oedolion yn dosbarthu cynnyrch am ddim a gwybodaeth addysgol ar y cynnyrch hwnnw. Cyfeiriodd y Prif Swyddog at yr ymgyrch hyrwyddo presennol a gynhelir ynghyd â’r gwasanaeth tanysgrifio a oedd yn sicrhau bod holl bobl ifanc â’r eitemau a ddarperir yn gyfrinachol i’w cartrefi gyda gwybodaeth yn cael ei darparu am y cynnyrch oedd ar gael.   Roedd y Cynllun yn sicrhau fod pawb oedd angen y cynnyrch yn eu derbyn oedd yn cynnwys gweithdai gyda rhieni.   Awgrymwyd bod adroddiad diweddaru ar ‘Dlodi Mislif’ yn cael ei ychwanegu i’r rhestr o eitemau o’r cyd-gyfarfod Craffu a drefnwyd ar gyfer 27 Mehefin 2024.

            Mewn ymateb i gwestiynau gan y Cynghorydd Preece ar gyflwyno Prydau Ysgol Am Ddim fesul cam, roedd y Prif Swyddog yn cadarnhau bod y Cyngor ar y trywydd ar gyfer Blwyddyn 5 - 6 yn dechrau ar ôl y Pasg a diolchodd i NEWydd ac ysgolion am y cam olaf hwn o’r prosiect. Gan gyfeirio at y fwydlen a maint prydau, roedd y Prif Swyddog yn awgrymu bod y cwestiynau hyn yn cael eu cyflwyno i’r Cyfarwyddwr Rheoli pan fyddai yn mynychu cyfarfod o’r Pwyllgor.

Cafodd yr argymhelliad, fel yr amlinellwyd yn yr adroddiad, ei gynnig gan y Cynghorydd Gladys Healey a’i eilio gan y Cynghorydd Jason Shallcross. 

PENDERFYNWYD:

Bod y Pwyllgor yn cadarnhau ei fod wedi derbyn lefel barhaus o sicrwydd

yngl?n â gwaith y Portffolio Addysg ac Ieuenctid i gefnogi ysgolion fynd i’r afael ag effaith tlodi ac anfanteisio ar eu dysgwyr.